Regione Autònoma de sa Sardigna

Limba e Logos de Sardigna


Limba > Morfologia

Morfologia

5. Su verbu

  1. Modos e coniugatziones

    Su verbu est cudda parte de sa frase chi espressat s'atzione chi faghet su sugetu e lu ligat a àteros elementos, chi sunt sos cumplementos. Pro espressare sas modalidades diferentes chi podet tènnere un'atzione bi sunt sos modos verbales. Sos modos podent èssere finidos e infinidos.
    Sos modos finidos definint sa persone, chi podet èssere sa prima, sa de suas, sa de tres, e su nùmeru, chi podet èssere singulare o plurale. Sos modos infinidos imbetzes non nos dant custos inditos.
    Modos finidos Modos infinidos
    Indicativu Infinidu
    Congiuntivu Partitzìpiu
    Cunditzionale Gerùndiu
    Imperativu  
    Sas coniugatziones sunt tres:
    Sa de una Sa de duas Sa de tres
    -are -ere -ire
  2. Sos tempos

    Su tempus verbale nos inditat cando est collocada s'atzione.
    Su tempus podet èssere presente, coladu o benidore e podet èssere simpre o cumpostu.
    cante(s)i - cantesti - canteit - cantemus - canteist - canteint
  3. Sa prima coniugatzione (-are)

    • Indicativu

        Presente
      deo canto
      tue cantas
      isse/u, issa cantat
      nois cantamus
      bois cantades
      issos, issas cantant
        Passadu
      Imperfetu Passadu pròssimu Trapassadu pròssimu Passadu remotu
      deo cantaia apo cantadu aia cantadu cante(s)i
      tue cantaias as cantadu aias cantadu cantesti
      isse/u, issa cantaiat at cantadu aiat cantadu canteit
      nois cantaìamus amus cantadu aìamus cantadu cantemus
      bois cantaìais ais cantadu aìais cantadu canteist
      issos, issas cantaiant ant cantadu aiant cantadu canteint
        Benidore
      Simpre Anteriore
      deo apo a cantare apo a àere cantadu
      tue as a cantare as a àere cantadu
      isse/u, issa at a cantare at a àere cantadu
      nois amus a cantare amus a àere cantadu
      bois ais a cantare ais a àere cantadu
      issos, issas ant a cantare ant a àere cantadu
    • Congiuntivu

        Presente
      deo cante
      tue cantes
      isse/u, issa cantet
      nois cantemus
      bois canteis
      issos, issas cantent
        Passadu
      Imperfetu Passadu Trapassadu
      deo cantare apa cantadu aere cantadu
      tue cantares apas cantadu aeres cantadu
      isse/u, issa cantaret apat cantadu aeret cantadu
      nois cantaremus apamus cantadu aeremus cantadu
      bois cantareis apais cantadu aereis cantadu
      issos, issas cantarent apant cantadu aerent cantadu
    • Cunditzionale

        Presente Passadu
      deo dia cantare dia àere cantadu
      tue dias cantare dias àere cantadu
      isse/u, issa diat cantare diat àere cantadu
      nois diamus cantare diamus àere cantadu
      bois diais cantare diais àere cantadu
      issos, issas diant cantare diant àere cantadu
    • Imperativu

        Positivu Negativu
      tue canta non cantes
      isse/u, issa cantet non cantet
      nois cantemus non cantemus
      bois cantade non canteis
      issos, issas cantent non cantent
    • Infinidu

      Presente Passadu
      cantare àere cantadu
    • Partitzìpiu

      cantadu
    • Gerùndiu

      Presente Passadu
      cantende aende cantadu
  4. Sa segunda coniugatzione (-ere)

    • Indicativu

        Presente
      deo timo
      tue times
      isse/u, issa timet
      nois timimus
      bois timides
      issos, issas timent
        Passadu
      Imperfetu Passadu pròssimu Trapassadu pròssimu Passadu remotu
      deo timia apo tìmidu aia tìmidu time(s)i
      tue timias as tìmidu aias tìmidu timesti
      isse/u, issa timiat at tìmidu aiat tìmidu timeit
      nois timìamus amus tìmidu aìamus tìmidu timemus
      bois timìais ais tìmidu aìais tìmidu timeist
      issos, issas timiant ant tìmidu aiant tìmidu timeint
        Benidore
      Simpre Anteriore
      deo apo a tìmere apo a àere tìmidu
      tue as a tìmere as a àere tìmidu
      isse/u, issa at a tìmere at a àere tìmidu
      nois amus a tìmere amus a àere tìmidu
      bois ais a tìmere ais a àere tìmidu
      issos, issas ant a tìmere ant a àere tìmidu
    • Congiuntivu

        Presente
      deo tima
      tue timas
      isse/u, issa timat
      nois timamus
      bois timais
      issos, issas timant
        Passadu
      Imperfetu Passadu Trapassadu
      deo timere apa tìmidu aere tìmidu
      tue timeres apas tìmidu aeres tìmidu
      isse/u, issa timeret apat tìmidu aeret tìmidu
      nois timeremus apamus tìmidu aeremus tìmidu
      bois timereis apais tìmidu aereis tìmidu
      issos, issas timerent apant tìmidu aerent tìmidu
    • Cunditzionale

        Presente Passadu
      deo dia tìmere dia àere tìmidu
      tue dias tìmere dias àere tìmidu
      isse/u, issa diat tìmere diat àere tìmidu
      nois diamus tìmere diamus àere tìmidu
      bois diais tìmere diais àere tìmidu
      issos, issas diant tìmere diant àere tìmidu
    • Imperativu

        Positivu Negativu
      tue time non timas
      isse/u, issa timat non timat
      nois timamus non timamus
      bois timide non timais
      issos, issas timant non timant
    • Infinidu

      Presente Passadu
      tìmere àere tìmidu
    • Partitzìpiu

      tìmidu
    • Gerùndiu

      Presente Passadu
      timende aende tìmidu
  5. Sa de tres coniugatziones (-ire)

    • Indicativu

        Presente
      deo dormo
      tue dormis
      isse/u, issa dormit
      nois dormimus
      bois dormides
      issos, issas dormint
        Passadu
      Imperfetu Passadu pròssimu Trapassadu pròssimu Passadu remotu
      deo dormia apo dormidu aia dormidu dorme(s)i
      tue timias as dormidu aias dormidu dormesti
      isse/u, issa dormiat at dormidu aiat dormidu dormeit
      nois dormìamus amus dormidu aìamus dormidu dormemus
      bois dormìais ais dormidu aìais dormidu dormeist
      issos, issas dormiant ant dormidu aiant dormidu dormeint
        Benidore
      Simpre Anteriore
      deo apo a dormire apo a àere dormidu
      tue as a dormire as a àere dormidu
      isse/u, issa at a dormire at a àere dormidu
      nois amus a dormire amus a àere dormidu
      bois ais a dormire ais a àere dormidu
      issos, issas ant a dormire ant a àere dormidu
    • Congiuntivu

        Presente
      deo dorma
      tue dormas
      isse/u, issa dormat
      nois dormamus
      bois dormais
      issos, issas dormant
        Passadu
      Imperfetu Passadu Trapassadu
      deo dormire apa dormidu aere dormidu
      tue dormires apas dormidu aeres dormidu
      isse/u, issa dormiret apat dormidu aeret dormidu
      nois dormiremus apamus dormidu aeremus dormidu
      bois dormireis apais dormidu aereis dormidu
      issos, issas dormirent apant dormidu aerent dormidu
    • Cunditzionale

        Presente Passadu
      deo dia dormire dia àere dormidu
      tue dias dormire dias àere dormidu
      isse/u, issa diat dormire diat àere dormidu
      nois diamus dormire diamus àere dormidu
      bois diais dormire diais àere dormidu
      issos, issas diant dormire diant àere dormidu
    • Imperativu

        Positivu Negativu
      tue dormi non dormas
      isse/u, issa dormat non dormat
      nois dormamus non dormamus
      bois dormide non dormais
      issos, issas dormant non dormant
    • Infinidu

      Presente Passadu
      dormire àere dormidu
    • Partitzìpiu

      dormidu
    • Gerùndiu

      Presente Passadu
      dormende aende dormidu
  6. Verbos irregulares e difetivos

    • Indicativu

        Presente
      deo dao
      tue das
      isse/u, issa dat
      nois damus
      bois dais
      issos, issas dant
        Passadu
      Imperfetu Passadu pròssimu Trapassadu pròssimu Passadu remotu
      deo daia apo dadu aia dadu de(s)i
      tue daias as dadu aias dadu deist
      isse/u, issa daiat at dadu aiat dadu deit
      nois daìamus amus dadu aìamus dadu demus
      bois daìais ais dadu aìais dadu deist
      issos, issas daiant ant dadu aiant dadu deint
        Benidore
      Simpre Anteriore
      deo apo a dare apo a àere dadu
      tue as a dare as a àere dadu
      isse/u, issa at a dare at a àere dadu
      nois amus a dare amus a àere dadu
      bois ais a dare ais a àere dadu
      issos, issas ant a dare ant a àere dadu
    • Congiuntivu

        Presente
      deo dia
      tue dias
      isse/u, issa diat
      nois diamus
      bois diais
      issos, issas diant
        Passadu
      Imperfetu Passadu Trapassadu
      deo daia apa dadu aere dadu
      tue daias apas dadu aeres dadu
      isse/u, issa daiat apat dadu aeret dadu
      nois daìamus apamus dadu aeremus dadu
      bois daìais apais dadu aereis dadu
      issos, issas daiant apant dadu aerent dadu
    • Cunditzionale

        Presente Passadu
      deo dia dare dia àere dadu
      tue dias dare dias àere dadu
      isse/u, issa diat dare diat àere dadu
      nois diamus dare diamus àere dadu
      bois diais dare diais àere dadu
      issos, issas diant dare diant àere dadu
    • Imperativu

        Positivu Negativu
      tue dae non dias
      isse/u, issa diat non diat
      nois diamus non diamus
      bois dage non diais
      issos, issas diant non diant
    • Infinidu

      Presente Passadu
      dare àere dadu
    • Partitzìpiu

      dadu
    • Gerùndiu

      Presente Passadu
      dende aende dadu
    Sos verbos difetivos sunt cuddos chi lis mancat carchi tempus o carchi persone.
    Pro nàrrere:
    pròere, niare, grandinare
  7. Funtziones de sos modos

    Su modu indicativu cheret impreadu pro inditare un'atzione tzerta e reale.
    Su congiuntivu imbetzes cheret impreadu pro espressare duda, disìgiu, isperàntzia.
    Su cunditzionale espressat ipòtesi, irrealidade e probabilidade.
    Deo naro ca est gasi
    Deo ispero chi siat gasi
    Deo dia nàrrere a nos nch'andare
  8. Formas e usu de sos tempos verbales

    Su presente est unu tempus chi si usat pro inditare un'atzione in su momentu chi la faghent o in unu momentu a curtzu. In custu ùrtimu casu tenet finas funtziones de tempus benidore.
    In prus si podet usare pro inditare un'atzione chi si repitet semper.
    In fines, esistit puru su presente istòricu, chi si podet impreare pro contare fatos giai capitados.
    Faghe sos còmpitos
    Cras ando a tzìnema
    Sa domìniga sas iscolas sunt serradas
    Cumintzat sa Prima Gherra Mundiale e mìgias e mìgias de sardos morint in batàllia.
    Su tempus benidore inditat un'atzione chi galu non s'est realizada. Pro espressare un'atzione in su benidore a curtzu si podet usare, comente amus bidu in antis, su presente. Si podet finas usare su verbu dèpere, mescamente pro inditare unu'impignu leadu o una cosa chi amus giai detzìdidu de fàghere.
    Su tempus benidore grammaticale a su sòlitu si usat pro unu benidore chi est galu a tesu e finas pro espressare duda e possibilidade.
    Pusticràs mi còmporo cuddu libru.
    Domìniga depo andare a sa partida.
    S'annu chi benit m'apo a cojuare / S'annu chi benit mi còjuo.
    T'as a laureare cras si sighis gasi!
    Si faghet tempus bellu mi nch'apo andare a mare etotu.
    S'imperfetu serbit pro rapresentare un'atzione colada e sighida.
    In prus si podet usare cando faghimus una pregonta pro pedire carchi cosa.
    Andaiant semper a giogare a botza.
    Ti cheria pregontare si ses lìberu custu sero.
    Salude, cheria ischire sos oràrios de su postale, pro praghere.
    Su passadu pròssimu, trapassadu pròssimu e remotu inditant un'atzione colada e finida.
    Su trapassadu inditat unu momentu anteriore a s'atzione decrita in sa frase.
    Su passadu remotu, chi in Sardigna est limitadu a unas cantas biddas, si podet usare pro un'atzione chi est colada dae tempus meda.
    Apo giai iscritu sa lìtera
    Cando so torradu a domo issu si nche fiat giai andadu
    Est nàschidu in su 1780/Nascheit in su 1780
    Presente e imperfetu congiuntivu
    Custos tempos si usant mescamente pro espressare unu disìgiu, pro nàrrere in sos frastimos, o una duda.
    Ancu ti bidant santu!
    Creo chi siat serradu.
  9. Gènere e formas

  10. Sos tempos podent èssere sintèticos, cando sunt cumpostos dae unu faeddu ebbia, analìticos, cando sunt cumpostos dae duos o prus faeddos, pro nàrrere apo a andare, e perifràsticos, chi sunt costituidos su matessi dae prus faeddos.
    Sa perìfrasi progressiva b'est siat pro su presente siat pro su passadu.
    Si usat su verbu èssere prus su gerùndiu, pro inditare un'atzione chi est, o fiat, in progressu.
    Non potzo bènnere ca so faghende cosa
    Cando l'apo bidu fiat andende a iscola
    A prus de sa forma ativa, cumposta dae sugetu + verbu + cumplementu ogetu, b'est finas sa forma passiva, in ue su cumplementu si faghet sugetu.
    Su pastore at murtu sa berbeghe
    Sa berbeghe est istada murta dae su pastore
    Sa forma passiva in sardu no est usada meda. A bias si preferit mantènnere sa forma ativa cambiende però s'òrdine de sos cumponentes e ponende su cumplementu in prima positzione.
    In custu casu tenimus sa "dislocatzione a manca":
    Sa berbeghe l'at murta su pastore