Limba e Logos de Sardigna
Logos > Mundu
Su mundu
Sa Terra chi oe connoschimus, cun bator continentes e sete partes, no est istada semper gasi. S'antepassada de custos continentes e partes, in su Mesozòicu si naraiat Pangea. Est dae custa terra manna chi, pagu prus o mancu 180 milliones como, sunt nàschidos Laurasia in su nord e in su sud Gondwana. Cunforme a su chi unos iscientziados pensant, Laurasia si est partzida in sas chi oe lis naramus Amèricas, sa de su nord e de su tzentru, Europa e Àsia nord-otzidentale e dae Gondwana sunt nàschidas Amèrica de su sud, Àfrica, Ìndia, Austràlia, Antàrdide.
De comente sos continentes si siant formados moende dae sa Pangea in antis e dae Gondwana e dae Laurasia tando, b'at unas cantas ipòtesis. Sa prus connota, sa de sa “Stesiadura de sos continentes”, de su geòlogu tedescu Wegener, moet dae su cunsideru chi sas terras continentales sunt prus lèbias de su fundu de sos otzèanos: est comente, duncas, chi sos continentes si moant. Àteros iscientziados, dae Darwin a Hills a Meinesz non sunt de acordu e su beru est chi una teoria chi totu cuntentet non b'est galu.
In dies de oe costumamus a nominare sos bator continentes: Antigu, Nou, Nou·nou e Antàrticu, partzidos in Amèrica de su nord, Amèrica tzentrale e Amèrica de su sud, Àfrica, Otzeània (Austràlia), Antàrdide, Àsia e Europa. Custas duas partes, non tenende una partzidura nen geològica e nen geogràfica, sunt nòdidas finas comente Euràsia. De sas sete partes, sa prus manna est s'Àsia cun 44.300.000 chilòmetros cuadros; sighint sas Amèricas cun sos 42 milliones de kmc, s'Àfrica chi s'isparghet in 30.259.000 kmc, s'Antàrdide (chi est totu cugugiada de astra) in 13 milliones de kmc e s'Otzeània manna 7.703.000 kmc.
Sas terras de sos continentes sunt in pessu su tres unu de sa pìgia terrestre, su tres duos essende cugugiada dae s'abba de sos otzèanos e su prus s'agatant in s'emisferu setentrionale, comente de àteru si podet bìere abbistende sa mapa de su mundu o finas sa projetzione in pranu de s'isfera. S'artària mèdia de sas terras est de belle 800 metros subra de su mare, in su mentras chi belle bator mìgia metros est su fundale mèdiu de su mare. Sos continentes sunt inghiriados dae una fasca de terras imbèrghidas e fundudas prus pagu de 200 metros chi si narat prata forma continentale.
Si narat otzèanu un'isparta manna meda de abba salida chi ammantat sa crosta terrestre. S'otzèanu òcupat su 71% de sa superfìtzie de sa terra e est partzidu in bator batzinos: s'Otzèanu Patzìficu (180 milliones kmc), s'Otzèanu Atlànticu (92.000.000 kmc), s'Otzèanu Indianu (75.000.000 kmc) e s'Otzèanu Àrticu (14.000.000 kmc). A bortas benit cunsideradu otzèanu fintzas s'istèrrida de abba chi infundet su continente antàrticu, ma pro sos prus custu est cunsideradu unu mare. Sos otzèanos tenent una profundidade media de 3-4 chilòmetros, bator bortas de prus de s'artària media de sas terras assutas. Sos otzèanos influentzant in manera determinante su clima terrestre e sunt su fatore prus importante pro s'echilìbriu de s'ambiente de su pianeta. Dae s'Ispàtziu sa Terra aparreret comente unu “pianeta biaitu” pro su colore dadu dae sas abbas suas.
1. Sos Continentes
Sa Terra chi oe connoschimus, cun bator continentes e sete partes, no est istada semper gasi. S'antepassada de custos continentes e partes, in su Mesozòicu si naraiat Pangea. Est dae custa terra manna chi, pagu prus o mancu 180 milliones como, sunt nàschidos Laurasia in su nord e in su sud Gondwana. Cunforme a su chi unos iscientziados pensant, Laurasia si est partzida in sas chi oe lis naramus Amèricas, sa de su nord e de su tzentru, Europa e Àsia nord-otzidentale e dae Gondwana sunt nàschidas Amèrica de su sud, Àfrica, Ìndia, Austràlia, Antàrdide.De comente sos continentes si siant formados moende dae sa Pangea in antis e dae Gondwana e dae Laurasia tando, b'at unas cantas ipòtesis. Sa prus connota, sa de sa “Stesiadura de sos continentes”, de su geòlogu tedescu Wegener, moet dae su cunsideru chi sas terras continentales sunt prus lèbias de su fundu de sos otzèanos: est comente, duncas, chi sos continentes si moant. Àteros iscientziados, dae Darwin a Hills a Meinesz non sunt de acordu e su beru est chi una teoria chi totu cuntentet non b'est galu.
In dies de oe costumamus a nominare sos bator continentes: Antigu, Nou, Nou·nou e Antàrticu, partzidos in Amèrica de su nord, Amèrica tzentrale e Amèrica de su sud, Àfrica, Otzeània (Austràlia), Antàrdide, Àsia e Europa. Custas duas partes, non tenende una partzidura nen geològica e nen geogràfica, sunt nòdidas finas comente Euràsia. De sas sete partes, sa prus manna est s'Àsia cun 44.300.000 chilòmetros cuadros; sighint sas Amèricas cun sos 42 milliones de kmc, s'Àfrica chi s'isparghet in 30.259.000 kmc, s'Antàrdide (chi est totu cugugiada de astra) in 13 milliones de kmc e s'Otzeània manna 7.703.000 kmc.
Sas terras de sos continentes sunt in pessu su tres unu de sa pìgia terrestre, su tres duos essende cugugiada dae s'abba de sos otzèanos e su prus s'agatant in s'emisferu setentrionale, comente de àteru si podet bìere abbistende sa mapa de su mundu o finas sa projetzione in pranu de s'isfera. S'artària mèdia de sas terras est de belle 800 metros subra de su mare, in su mentras chi belle bator mìgia metros est su fundale mèdiu de su mare. Sos continentes sunt inghiriados dae una fasca de terras imbèrghidas e fundudas prus pagu de 200 metros chi si narat prata forma continentale.
Si narat otzèanu un'isparta manna meda de abba salida chi ammantat sa crosta terrestre. S'otzèanu òcupat su 71% de sa superfìtzie de sa terra e est partzidu in bator batzinos: s'Otzèanu Patzìficu (180 milliones kmc), s'Otzèanu Atlànticu (92.000.000 kmc), s'Otzèanu Indianu (75.000.000 kmc) e s'Otzèanu Àrticu (14.000.000 kmc). A bortas benit cunsideradu otzèanu fintzas s'istèrrida de abba chi infundet su continente antàrticu, ma pro sos prus custu est cunsideradu unu mare. Sos otzèanos tenent una profundidade media de 3-4 chilòmetros, bator bortas de prus de s'artària media de sas terras assutas. Sos otzèanos influentzant in manera determinante su clima terrestre e sunt su fatore prus importante pro s'echilìbriu de s'ambiente de su pianeta. Dae s'Ispàtziu sa Terra aparreret comente unu “pianeta biaitu” pro su colore dadu dae sas abbas suas.