Limba e Logos de Sardigna
Logos > Sardigna
Sa Sardigna
A s'unidade de s'Itàlia (1861) sa Sardigna fiat organizada in duas provìntzias (Casteddu e Tàtari) chi divenant tres in su 1927 cun s'agiunta de Nùgoro. In su 1974 est istada istituida sa Provìntzia de Aristanis. Cun sas eletziones de su 2005 sas provìntzias arribant a oto: s'agiunghent sas provìntzias de su Campidanu de Mesu, de Carbònia-Igrèsias, de s'Ogiastra e de Terranoa-Tèmpiu. Sa provìntzia chi contat prus comunes est sa de Aristanis cun 88 biddas, mentres sas provìntzias de s'Ogiastra e de Carbònia-Igrèsias sunt sas chi nde tenent de mancu, 23 comunes cada una. Sa provìntzia prus populada de totus est sa de Casteddu cun 563.180 abitantes (Istat 2011) e cussa cun populatzione prus bassa est sa de s'Ogiastra cun 57.965 residentes (2010). Sa prus manna de superfìtzie est sa de Casteddu cun 4.569 kmc e sa prus pitica est sa de Carbònia-Igrèsias cun 1.494 kmc.
Sos comunes de sa Sardigna sunt in totu 377. Su prus mannu de populatzione est su de Casteddu cun 156.488 abitantes e su prus piticu est Bobadri (Baradili), in provìntzia de Aristanis, cun 95 abitantes (2010). Su comune de sa Sardigna cun sa superfìtzie prus manna est Tàtari cun 546,08 kmc, su prus piticu de totus est Mòdolo, in provìntzia de Aristanis, cun 2,59 kmc.
In sa Regione Autònoma de sa Sardigna b'at oto provìntzias chi sunt:
Memorie in lingua sarda” in sa “Digital Library” de sa Regione Sardigna.
Sa Provìntzia (o Mèria) de Aristanis est nàschida in su 1974 cun comunes chi faghiant prima parte de sa Provìntzia de Casteddu. Dae su 2001, cun sa creatzione de sas bator provìntzias noas est istada ismanniada cun àteros 10 comunes de sa Provìntzia de Nùgoro. Oe contat 88 comunes, tenet 82.433 kmc e 166.323 abitantes (Istat 2010). Confinat a nord cun sas provìntzias de Tàtari e Nùgoro, a est cun sas provìntzias de Nùgoro e Casteddu e a sud cun sa provìntzia de su Campidanu de Mesu. A sa parte otzidentale est posta cara a su Mare de Sardigna.
Su territòriu vàriat meda, dae sas costas cun arenàrgios de su Golfu de Aristanis a sas zonas de arturas che su Monteferru (Monte Urtigu, 1.050 m) a nord e su monte Arci (812 m) a est. In sa parte meridionale b'est sa pranura de su Campidanu chi sighit finas a Casteddu e in sa parte setentrionale su pranu basàlticu de Abbasanta chi faghet làcanas cun sa Costera e su Màrghine. Dae su Montiferru si podet colare a sa Planàrgia e dae cue finas a su mare de Bosa. Duos de sos frùmenes prus importantes de sa Sardigna nde falant dae s'ala setentrionale: su Tirsu (cun sa foghe in zona de Aristanis) e su Temo (cun sa foghe a Bosa) chi sunt fintzas navigàbiles finas a unu tzertu tretu. Importantes puru sunt sos istagnos de Cabras e de Marceddì e su lagu artifitziale Omodeo in su Barigadu (Busache), unu de sos prus mannos de s'Europa.
No tenet galu una sede definitiva. Sas sedes ufitziales pro immoe sunt duas: Seddori e Biddacidru. Pro motivos de logìstica, sa sede provisòria est in Seddori aunde diat dèpere abarrare su Presidente. Sa bidda prus manna pro abitantes est Biddacidru (14.454), sa prus pitica est Setzu (146). Tirat 1.516,19 chilòmetros cuadros e contat in totu 102.435 bividores (2010). Sa bidda cun sa superfìtzie prus manna est Arbus (267,16 kmc) e sa prus pitica est Giàuni (7,55 kmc). Confinat a nord cun sa Provìntzia de Aristanis e a sud cun sas provìntzias de Casteddu e Carbònia-Igrèsias. A sa parte otzidentale est postu cara a su Mare de Sardigna e a sa parte orientale confinat cun sa Provìntzia de Casteddu. Sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu bidet sa pròpia richesa in sa diversidade de su logu (mare, campeda, cùcuros e montes). Est una mèria prena de bellesas naturales comente su grustu de Monte Linas [partzidu in sas chimas Perda de sa mesa (1.236 m), monte Lisoni (1.082 m), Santu Miali (1.062 m) e Magusu (1.023 m)], s'istrampu “Sa Spèndula” in Biddacidru, sos cùcuros de sa Marmilla e sa campeda de sa Giara cun sos cadditos. De ammentare sunt sos 47 km de arenàrgios bellos meda, mescamente in sa costa de Arbus, numenada “Costa Birde”.
Confinat a nord cun sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu e cun sa Provìntzia de Casteddu a est e a sud, a sa parte otzidentale est posta cara a su Mare de Sardigna cun sas ìsulas de Sant'Antiogu e de Santu Pedru (e àteras minores). Cun 14.346 € pro càpite in su 2009 fiat sa provìntzia italiana prus pòvera.
Sa Provìntzia vàriat meda cun medas costas dae sa parte otzidentale, e in sa parte interna cun pranuras e cun su frùmene de su Cixerri chi sighit finas a Casteddu (cun sa foghe in zona de s'istagnu), e cun montigros e montes meda artos (Monte is Caràvius cun 1116 m. est su prus artu de sa Provìntzia).
Cun lege regionale n. 9 de su 12 argiolas 2001, 23 comunes chi fiant in sa provìntzia de Nùgoro ant formadu sa provìntzia noa de Ogiastra e duos comunes (Buduni e Santu Diadoru) sunt andados a fàghere parte de sa de Terranoa-Tèmpiu. In prus 13 comunes chi fiant in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa de Casteddu (Scalepranu, Iscroca, Stersili, Gerxei, Ìsili, Nuragus, Nuradha, Nurri, Arrolli, Sàdili, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu) e 10 a sa provìntzia de Aristanis (Bosa, Frussio, Geroni, Làconi, Magumadas, Mòdolo, Montresta, Sàgama, Sune e Tinnura).
Giughet duas capitales: Lanusè (in ue si riunit sa Giunta) e Tortolì (in ue si riunit su Cussìgiu).Tirat 1.854,24 chilòmetros cuadrados e contat 57.974 bividores (2010).
Confinat a nord cun sa Provìntzia de Nùgoro a sud cun sa provìntzia de Casteddu. A sa parte orientale est postu cara a su Mare Tirrenu.
Sa Provìntzia de s'Ogiastra est prena de bellesas naturales comente su Gennargentu [cun su monte Punta Sa Marmora (1834 m) in territòriu de Àrthana], su Supramonte in Orthullè e Baunei, sas bellas meda sas costas de Baunei, Lotzorai, Tortolì, Barì e Cardedu. Importantes sas rutas de “su Marmuri” in Ulassa, sas rutas de su figu in Baunei e su gùturu de “su Gorropu”.
Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 argiolas 2001, 24 comunes chi fiant in sa provìntzia de Tàtari ant formadu sa provìntzia noa de Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Tirat 4.281km² e contat 336.636 abitantes.
Sa Provìntzia de Terranoa-Tempio est prena de bellesas naturales comente s'artzipèlagu de Madalena, totu sa Costa Ismeralda, Budune,Santu Diadoru. Custu territòriu ammòstada pòsidos de s'archeologia comente sos dolmen, sas domus de janas e sas losas de gigantes, e rapresentada s'àrea de sa Sardigna cun prus albergos e ristorantes.
11. Sas provìntzias
A s'unidade de s'Itàlia (1861) sa Sardigna fiat organizada in duas provìntzias (Casteddu e Tàtari) chi divenant tres in su 1927 cun s'agiunta de Nùgoro. In su 1974 est istada istituida sa Provìntzia de Aristanis. Cun sas eletziones de su 2005 sas provìntzias arribant a oto: s'agiunghent sas provìntzias de su Campidanu de Mesu, de Carbònia-Igrèsias, de s'Ogiastra e de Terranoa-Tèmpiu. Sa provìntzia chi contat prus comunes est sa de Aristanis cun 88 biddas, mentres sas provìntzias de s'Ogiastra e de Carbònia-Igrèsias sunt sas chi nde tenent de mancu, 23 comunes cada una. Sa provìntzia prus populada de totus est sa de Casteddu cun 563.180 abitantes (Istat 2011) e cussa cun populatzione prus bassa est sa de s'Ogiastra cun 57.965 residentes (2010). Sa prus manna de superfìtzie est sa de Casteddu cun 4.569 kmc e sa prus pitica est sa de Carbònia-Igrèsias cun 1.494 kmc.Sos comunes de sa Sardigna sunt in totu 377. Su prus mannu de populatzione est su de Casteddu cun 156.488 abitantes e su prus piticu est Bobadri (Baradili), in provìntzia de Aristanis, cun 95 abitantes (2010). Su comune de sa Sardigna cun sa superfìtzie prus manna est Tàtari cun 546,08 kmc, su prus piticu de totus est Mòdolo, in provìntzia de Aristanis, cun 2,59 kmc.
In sa Regione Autònoma de sa Sardigna b'at oto provìntzias chi sunt:
Memorie in lingua sarda” in sa “Digital Library” de sa Regione Sardigna.
Provìntzia de Aristanis (88 comunes)
Sa Provìntzia (o Mèria) de Aristanis est nàschida in su 1974 cun comunes chi faghiant prima parte de sa Provìntzia de Casteddu. Dae su 2001, cun sa creatzione de sas bator provìntzias noas est istada ismanniada cun àteros 10 comunes de sa Provìntzia de Nùgoro. Oe contat 88 comunes, tenet 82.433 kmc e 166.323 abitantes (Istat 2010). Confinat a nord cun sas provìntzias de Tàtari e Nùgoro, a est cun sas provìntzias de Nùgoro e Casteddu e a sud cun sa provìntzia de su Campidanu de Mesu. A sa parte otzidentale est posta cara a su Mare de Sardigna.
Su territòriu vàriat meda, dae sas costas cun arenàrgios de su Golfu de Aristanis a sas zonas de arturas che su Monteferru (Monte Urtigu, 1.050 m) a nord e su monte Arci (812 m) a est. In sa parte meridionale b'est sa pranura de su Campidanu chi sighit finas a Casteddu e in sa parte setentrionale su pranu basàlticu de Abbasanta chi faghet làcanas cun sa Costera e su Màrghine. Dae su Montiferru si podet colare a sa Planàrgia e dae cue finas a su mare de Bosa. Duos de sos frùmenes prus importantes de sa Sardigna nde falant dae s'ala setentrionale: su Tirsu (cun sa foghe in zona de Aristanis) e su Temo (cun sa foghe a Bosa) chi sunt fintzas navigàbiles finas a unu tzertu tretu. Importantes puru sunt sos istagnos de Cabras e de Marceddì e su lagu artifitziale Omodeo in su Barigadu (Busache), unu de sos prus mannos de s'Europa.Provìntzia de su Campidanu de Mesu (28 comunes)
Sa Provìntzia (o Mèria) de su Campidanu de Mesu est istada creada de pagu (lege regionale n. 9 de su 12 de argiolas 2001, ma sas primas eletziones sunt de su 2005) cun 28 comunes leadas dae sa Provìntzia de Casteddu.No tenet galu una sede definitiva. Sas sedes ufitziales pro immoe sunt duas: Seddori e Biddacidru. Pro motivos de logìstica, sa sede provisòria est in Seddori aunde diat dèpere abarrare su Presidente. Sa bidda prus manna pro abitantes est Biddacidru (14.454), sa prus pitica est Setzu (146). Tirat 1.516,19 chilòmetros cuadros e contat in totu 102.435 bividores (2010). Sa bidda cun sa superfìtzie prus manna est Arbus (267,16 kmc) e sa prus pitica est Giàuni (7,55 kmc). Confinat a nord cun sa Provìntzia de Aristanis e a sud cun sas provìntzias de Casteddu e Carbònia-Igrèsias. A sa parte otzidentale est postu cara a su Mare de Sardigna e a sa parte orientale confinat cun sa Provìntzia de Casteddu. Sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu bidet sa pròpia richesa in sa diversidade de su logu (mare, campeda, cùcuros e montes). Est una mèria prena de bellesas naturales comente su grustu de Monte Linas [partzidu in sas chimas Perda de sa mesa (1.236 m), monte Lisoni (1.082 m), Santu Miali (1.062 m) e Magusu (1.023 m)], s'istrampu “Sa Spèndula” in Biddacidru, sos cùcuros de sa Marmilla e sa campeda de sa Giara cun sos cadditos. De ammentare sunt sos 47 km de arenàrgios bellos meda, mescamente in sa costa de Arbus, numenada “Costa Birde”.
Provìntzia de Carbònia-Igrèsias (23 comunes)
Sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias est una de sas bator provìntzias noas (istituida in su 2001, ma ativa dae su 2005). Bi faghent parte 23 biddas tiradas dae sa Provìntzia de Casteddu. Sa sede pro immoe est in Carbònia, ma no est galu definida. Tirat 1.494,95 kmc cun 129.840 abitantes (Istat 2010).Confinat a nord cun sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu e cun sa Provìntzia de Casteddu a est e a sud, a sa parte otzidentale est posta cara a su Mare de Sardigna cun sas ìsulas de Sant'Antiogu e de Santu Pedru (e àteras minores). Cun 14.346 € pro càpite in su 2009 fiat sa provìntzia italiana prus pòvera.
Sa Provìntzia vàriat meda cun medas costas dae sa parte otzidentale, e in sa parte interna cun pranuras e cun su frùmene de su Cixerri chi sighit finas a Casteddu (cun sa foghe in zona de s'istagnu), e cun montigros e montes meda artos (Monte is Caràvius cun 1116 m. est su prus artu de sa Provìntzia).
Provìntzia de Casteddu (71 comunes)
Sa Provìntzia de Casteddu o Mèria de Casteddu est una provìntzia de sa Sardigna. Est a làcana cun sa Provìntzia de Aristanis e sa Provìntzia de Nùgoro a nord, cun su Mare Tirrenu a est, cun sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu a nord-ovest, cun sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias a ovest e cun su Mare Mediterràneu a sud. Sa seu est Casteddu. Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 Argiolas 2001, 23 comunes chi fiant in sa provìntzia de Casteddu ant formadu sa provìntzia noa de Carbònia-Igrèsias e àteros 28 comunes sa noa de su Campidanu de Mesu; in prus 13 comunes chi fiant in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa provìntzia de Casteddu (Scalepranu, Iscroca, Stersili, Gerxei, Ìsili, Nuragus, Nuradha, Nurri, Arrolli, Sàdili, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu).Provìntzia de Nùgoro (52 comunes)
Sa Provìntzia de Nùgoro est istada creada in su 1927 cun comunes de sas provìntzias de Tàtari e de Casteddu. Est istada menguada in su 1974 (nàschida de sa provìntzia de Aristanis) e in ùrtimu in su 2005. Tenet làcanas cun sa Provìntzia de Tàtari a nord ovest, cun sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu a nord, cun su Mare Tirrenu a est, cun sa provìntzia de Casteddu a sud, cun sa Provìntzia de Aristanis a ovest e cun sa Provìntzia de s'Ogiastra a sud est.Cun lege regionale n. 9 de su 12 argiolas 2001, 23 comunes chi fiant in sa provìntzia de Nùgoro ant formadu sa provìntzia noa de Ogiastra e duos comunes (Buduni e Santu Diadoru) sunt andados a fàghere parte de sa de Terranoa-Tèmpiu. In prus 13 comunes chi fiant in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa de Casteddu (Scalepranu, Iscroca, Stersili, Gerxei, Ìsili, Nuragus, Nuradha, Nurri, Arrolli, Sàdili, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu) e 10 a sa provìntzia de Aristanis (Bosa, Frussio, Geroni, Làconi, Magumadas, Mòdolo, Montresta, Sàgama, Sune e Tinnura).
Provìntzia de Ogiastra (23 comunes)
Sa Provìntzia de s'Ogiastra est istessia creada dae pagu cun 23 comunes tirados dae sa Provìntzia de Nùgoro. Su nùmene ufitziale est Provìntzia de s'Ogiastra.Giughet duas capitales: Lanusè (in ue si riunit sa Giunta) e Tortolì (in ue si riunit su Cussìgiu).Tirat 1.854,24 chilòmetros cuadrados e contat 57.974 bividores (2010).
Confinat a nord cun sa Provìntzia de Nùgoro a sud cun sa provìntzia de Casteddu. A sa parte orientale est postu cara a su Mare Tirrenu.
Sa Provìntzia de s'Ogiastra est prena de bellesas naturales comente su Gennargentu [cun su monte Punta Sa Marmora (1834 m) in territòriu de Àrthana], su Supramonte in Orthullè e Baunei, sas bellas meda sas costas de Baunei, Lotzorai, Tortolì, Barì e Cardedu. Importantes sas rutas de “su Marmuri” in Ulassa, sas rutas de su figu in Baunei e su gùturu de “su Gorropu”.
| Àrthana | Barì | Baunei | Biddamanna Strisàili |
| Cardedu | Elini | Foghesu | Gàiru |
| Gelisuli | Irbono | Jersu | Lanusè |
| Loceri | Lotzorai | Orthullè | Osini |
| Seui | Talana | Tertenia | Tortolì |
| Triei | Ulassa | Ussassa |
Provìntzia de Tàtari (66 comunes)
Sa Provìntzia de Tàtari est sa provìntzia prus antiga de sa Sardigna impares cun sa de Casteddu. At làcanas cun sa Provìntzia de Aristanis e sa Provìntzia de Nùgoro a meridione, cun sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu a oriente, e cun su Mare de Sardigna a tramuntana e otzidente. Sa sede est Tàtari.Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 argiolas 2001, 24 comunes chi fiant in sa provìntzia de Tàtari ant formadu sa provìntzia noa de Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Tirat 4.281km² e contat 336.636 abitantes.
Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu (26 comunes)
Creada in su 2005 cun 24 comunas tirados dae sa Provìntzia de Tàtari e 2 dae sa de Provìntzia de Nùgoro. Su nùmene ufitziale in italianu est de Provincia di Olbia-Tempio. Sa seas definitivas de sos òrganos e sos ufìtzios sunt Terranoa e Tèmpiu. Tirat 3.397 chilòmetros cuadros e contat 157.859 abitantes (2010).Confinat a nord cun su mari de sa Còrsica e a sud cun sas provìntzias de Nùgoro e Tàtari.Sa Provìntzia de Terranoa-Tempio est prena de bellesas naturales comente s'artzipèlagu de Madalena, totu sa Costa Ismeralda, Budune,Santu Diadoru. Custu territòriu ammòstada pòsidos de s'archeologia comente sos dolmen, sas domus de janas e sas losas de gigantes, e rapresentada s'àrea de sa Sardigna cun prus albergos e ristorantes.