Limba e Logos de Sardigna
Logos > Sardigna
Sa Sardigna
Sa prus manna de sas ìsulas sardas est Sant'Antiogu (Uiza de Sant'Antióccu in tabarchinu) cun sos 109 kmc; b'at tando s'Asinara (52 kmc); Uiza de San Pè, Santu Pedru in sardu (50 kmc); Sa Madalena (20 kmc) e Caprera (15 kmc). Ma b'at meda àteras isuleddas totu a inghìriu de sa manna. In sa provìntzia de Casteddu b'at s'Ìsula de Is càvarus (Isola dei Cavoli in italianu), un'iscògliu de petzi 0,432 kmc e, galu prus minore, Serpentara de 134 ètaros. In su Sulcis-Igresiente b'at sete isuleddas, su prus in s'Artzipèlagu de su Sulcis: Uiza du Gallu in tabarchinu (Isola del Corno in italianu) de 0,002 kmc, Concali su Terrainu (Pan di Zucchero) de 0,03 kmc, Uiza Ciaña (semper in tabarchinu e Isola Piana in italianu) de 0,22 kmc e sas isuleddas U Tóu (Su trau) de 0,11 kmc e A vacca, comente lis narant sos tabarchinos.
In sa provìntzia de Gaddura b'at 17 isuleddas. Cussa narada delle Bisce, Budelli, chi est parte che a sas àteras de s'artzipèlagu de sa Madalena, S'ìsula dei Cappucini, Figarolo, Le Camere, Molara, Molarotto, Mortòrio, ìsula de Li Nibani, Ràzzoli, Santa Maria, Santu Istene, Soffi, Spargi, Tavolara, in prus de sas giai nominadas Sa Madalena e Caprera.
In sa provìntzia de Aristanis, sas duas isuleddas sunt sa de Malu bentu e de su Cadalanu; in sa de Tàtari, in prus de sa mentovada ìsula de s'Asinara, b'at s'isuledda de Foradada e sas duas ìsulas Pranas, s'una in s'oru de S'Asinara e s'àtera a curtzu a Capu Caccia.
De totu custas ìsulas nominadas, sas prus antigas sunt sas de su nord, S'Asinara, Sa Madalena e s'Artzipèlagu suo e Tavolara. Diferente dae sa terra de su Sulcis-Igresiente, chi istràngiat rocas de sas prus antigas de Europa, sas ìsulas de sa regione, Sant'Antìogu e Santu Pedru, si sunt formadas in eras prus reghentes.
Su prus de sas ìsulas minores de Sardigna non tenent abitantes e petzi in Sa Madalena in su nord, in Sant'Antiogu e Santu Pedru b'at comunas autònomas. Una bia finas Tavolara e S'Asinara fiant abitadas. Sa prima, Tavolara, manna pagu prus o mancu 6 chilòmetros cuadros at tentu finas a su 1950 una chentina de abitantes, su prus piscadores bènnidos dae Pontza; como b'istant unas deghe persones. In cantu a s'àtera, S'Asinara, s'ìsula contaiat belle 500 persones in su 1881, cando unu decretu de su Re l'at bortada in galera, catzende·nche sa gente, pastores e piscadores, chi ant fundadu Istintinu. S'ìsula de Santu Pedru non fiat abitada finas a su 1738 cando su re de Sardigna Càralu Emanuele III bi faghet fraigare sa bidda de Carloforte (U Pàize in tabarchinu) pro acollire sa gente de sa colònia lìgure de s'ìsula de Tabarka in Tunisia. Oe su comune contat 6.240 abitantes (2010) e òcupat totu su territòriu de s'ìsula.
4. Sas costas e sas ìsulas minores
S'istòria geològica de Sardigna, cumintzada 600 milliones de annos como in ue oe b'at su Sulcis-Igresiente e fata de solovros de cada casta, at fatu a manera chi si siant isvilupadas una cantidade manna de costeras de mare: sunt in totu 1.897 chilòmetros. S'ìsula manna est inghiriada dae meda ìsulas minores, carchi una abitada, su prus nono. Postas totu paris tenent una superfìtzie de 275 chilòmetros cuadros, s'unu pro chentu de sa Sardigna. Sas costeras de totu sas ìsulas minore postas paris sunt longas 512 chilòmetros, su 27 pro chentu de sas de s'ìsula mama. Custu pro nàrrere chi su chi paret meda liniare a sa prima mirada, in realidade est meda prus articuladu.
Sa prus manna de sas ìsulas sardas est Sant'Antiogu (Uiza de Sant'Antióccu in tabarchinu) cun sos 109 kmc; b'at tando s'Asinara (52 kmc); Uiza de San Pè, Santu Pedru in sardu (50 kmc); Sa Madalena (20 kmc) e Caprera (15 kmc). Ma b'at meda àteras isuleddas totu a inghìriu de sa manna. In sa provìntzia de Casteddu b'at s'Ìsula de Is càvarus (Isola dei Cavoli in italianu), un'iscògliu de petzi 0,432 kmc e, galu prus minore, Serpentara de 134 ètaros. In su Sulcis-Igresiente b'at sete isuleddas, su prus in s'Artzipèlagu de su Sulcis: Uiza du Gallu in tabarchinu (Isola del Corno in italianu) de 0,002 kmc, Concali su Terrainu (Pan di Zucchero) de 0,03 kmc, Uiza Ciaña (semper in tabarchinu e Isola Piana in italianu) de 0,22 kmc e sas isuleddas U Tóu (Su trau) de 0,11 kmc e A vacca, comente lis narant sos tabarchinos.In sa provìntzia de Gaddura b'at 17 isuleddas. Cussa narada delle Bisce, Budelli, chi est parte che a sas àteras de s'artzipèlagu de sa Madalena, S'ìsula dei Cappucini, Figarolo, Le Camere, Molara, Molarotto, Mortòrio, ìsula de Li Nibani, Ràzzoli, Santa Maria, Santu Istene, Soffi, Spargi, Tavolara, in prus de sas giai nominadas Sa Madalena e Caprera.
In sa provìntzia de Aristanis, sas duas isuleddas sunt sa de Malu bentu e de su Cadalanu; in sa de Tàtari, in prus de sa mentovada ìsula de s'Asinara, b'at s'isuledda de Foradada e sas duas ìsulas Pranas, s'una in s'oru de S'Asinara e s'àtera a curtzu a Capu Caccia.
De totu custas ìsulas nominadas, sas prus antigas sunt sas de su nord, S'Asinara, Sa Madalena e s'Artzipèlagu suo e Tavolara. Diferente dae sa terra de su Sulcis-Igresiente, chi istràngiat rocas de sas prus antigas de Europa, sas ìsulas de sa regione, Sant'Antìogu e Santu Pedru, si sunt formadas in eras prus reghentes.
. Sos paesàgios sunt isvariados meda e sunt su frutu pròpiu de sos càmbios chi b'at àpidu moende dae su Paleozòicu. Si mudant sas unas in fatu de àteras castas de costeras; tretos de rocas a ispèntumo subra de su mare, falèsias, si mudant in tretos mannos de costeras bassas e de marinas arenàrgias. In su merie de s'ìsula, de rocas gasi sunt fatas sas costeras de Portescusi, de Buggerru e de Masua, biddaju chi tenet cara a cara su Concali su Terràinu, un'iscògliu mannu torradu a batijare “Pan di zucchero”.
Artziende cara a su nord agatamus falèsias bellas meda in su tretu chi dae Bosa andat a S'Alighera e a S'Argentiera e a s'ìsula de Asinara. A s'àtera ala de Sardigna, agatamus rocas ispentumende a mare in su Golfu de Orosei, intre Gonone de Durgali e Baunei. Sas costeras sardas sunt, mancari gasi, su prus bassas e pedrosas. Sas marinas arenàrgias, a bias de rena fine fine a bias prus madura, s'agatant su prus in s'oru de sas foghes de sos rios e finas de trainos.
Medas sunt sos ispuntones e sos promontòrios. Cherent ammentados, cumintzende dae ala de giosso, Spartivento in s'oru de Chia, Crabonaxa a sas alas de Crabonaxa (bidda chi si naraiat che a su promontòriu), Sella del Diavolo in sa comuna de Casteddu. In sa costera de levante b'at de mentovare Capu Cominu in sa comuna de Thiniscole, Capu Ceraso in su Golfu de Terranoa e semper a cussas alas, in Golfu de li ranci (Golfo Aranci) Capu Figari. In su nord de s'ìsula agatamus Capu Testa, in s'oru de Santa Teresa e semper in cue a curtzu Capu Falcone. In sa costera otzidentale, moende dae su merie cara a su nord, b'at Capu Frasca in su Golfu de Aristanis e, semper in su golfu ma prus in susu, Capu Santu Marcu; in su sartu de Bosa b'at Capu Marràrgiu e artziende cara a nord Cap de la Caça (Capo Caccia in italianu) e su Capu de S'Argentiera.
Artziende cara a su nord agatamus falèsias bellas meda in su tretu chi dae Bosa andat a S'Alighera e a S'Argentiera e a s'ìsula de Asinara. A s'àtera ala de Sardigna, agatamus rocas ispentumende a mare in su Golfu de Orosei, intre Gonone de Durgali e Baunei. Sas costeras sardas sunt, mancari gasi, su prus bassas e pedrosas. Sas marinas arenàrgias, a bias de rena fine fine a bias prus madura, s'agatant su prus in s'oru de sas foghes de sos rios e finas de trainos.Medas sunt sos ispuntones e sos promontòrios. Cherent ammentados, cumintzende dae ala de giosso, Spartivento in s'oru de Chia, Crabonaxa a sas alas de Crabonaxa (bidda chi si naraiat che a su promontòriu), Sella del Diavolo in sa comuna de Casteddu. In sa costera de levante b'at de mentovare Capu Cominu in sa comuna de Thiniscole, Capu Ceraso in su Golfu de Terranoa e semper a cussas alas, in Golfu de li ranci (Golfo Aranci) Capu Figari. In su nord de s'ìsula agatamus Capu Testa, in s'oru de Santa Teresa e semper in cue a curtzu Capu Falcone. In sa costera otzidentale, moende dae su merie cara a su nord, b'at Capu Frasca in su Golfu de Aristanis e, semper in su golfu ma prus in susu, Capu Santu Marcu; in su sartu de Bosa b'at Capu Marràrgiu e artziende cara a nord Cap de la Caça (Capo Caccia in italianu) e su Capu de S'Argentiera.
Su prus de sas ìsulas minores de Sardigna non tenent abitantes e petzi in Sa Madalena in su nord, in Sant'Antiogu e Santu Pedru b'at comunas autònomas. Una bia finas Tavolara e S'Asinara fiant abitadas. Sa prima, Tavolara, manna pagu prus o mancu 6 chilòmetros cuadros at tentu finas a su 1950 una chentina de abitantes, su prus piscadores bènnidos dae Pontza; como b'istant unas deghe persones. In cantu a s'àtera, S'Asinara, s'ìsula contaiat belle 500 persones in su 1881, cando unu decretu de su Re l'at bortada in galera, catzende·nche sa gente, pastores e piscadores, chi ant fundadu Istintinu. S'ìsula de Santu Pedru non fiat abitada finas a su 1738 cando su re de Sardigna Càralu Emanuele III bi faghet fraigare sa bidda de Carloforte (U Pàize in tabarchinu) pro acollire sa gente de sa colònia lìgure de s'ìsula de Tabarka in Tunisia. Oe su comune contat 6.240 abitantes (2010) e òcupat totu su territòriu de s'ìsula.