Sa Sardigna

10. Sas zonas istòricas

Est petzi in su cumintzu de su Mediuevu chi sunt sos corònimus – sos nòmines de sas regiones est a nàrrere – e non sos nòmines de sas populatziones a èssere impreados pro dessinire una de sas bator zonas de sa Sardigna (Parte de Càlaris, Parte de Torres, Parte de Gaddura e Parte de Arborea) o finas parte de issas (Parte Olla, pro fàghere un'assempru, oe Parteolla). Gasi at a sighire a capitare cun sas curadorias in su tempus de sos Giudicados o Regnos. Semus, tocat de l'ammentare, in tretos ipotèticos non in sos de sa connoschèntzia, giai chi non nos cunfortant pabiros iscritos, tropu pagos, de cada sorte, pro nàrrere cosas seguras·seguras. Totu si crarit arbeschende sos annos Milli, cando, agabbadu su domìniu de Bisàntziu, in Sardigna s'afortiat su guvernu de sos bator istados indipendentes: Torres, Gaddura, Arborea e Casteddu.
Torres fiat in sa parte otzidentale de su nord; Gaddura in sa parte orientale semper de su nord; Arborea chi guvernaiat dae su Golfu de Aristanis a sos montes de Gennargentu e a sa Barbàgia, Casteddu chi s'isterriat in totu sa parte orientale de su merie de sa Sardigna. Cada unu de custos istados teniat a cabu unu Re, o Giughe comente lis naraiant. A su Re tocaiat de guvernare cun s'agiudu de una ispètzia de Parlamentu, sa Corona de Logu, eligidu dae sos abitantes de sas biddas de sos istados, cada unu partzidu in curadorias, chi sa Carta de Logu de Arborea at a mutire finas “contradas”.
Sas curadorias fiant cussòrgias o distretos chi si interessaiant siat a s'amministratzione, siat a sa giustìtzia e siat a sas eletziones. A su chi paret fiant formadas a manera chi cada una àeret tentu una populatzione pagu prus o mancu paris. Pro custu, sas curadorias prus minores in contu de ètaros fiant prus tàpias de abitantes e a s'in contràriu sas chi teniant una densidade prus minore fiant, craru, prus mannas. Pro mantènnere custu raportu capitaiat chi, creschende o minimende sa populatzione, sas curadorias fiant partzidas o aunidas.